Благъо е Блэгъожъ — дунаим щыпсэурэ лъэпкъыбэмэ ямифхэм, яӏорыӏуатэхэм къахэщырэ миф псэушъхьэ заулэ зэщызыугъоирэ зэфэхьысыжь цӏ. Благъохэм яшӏошъхъуныгъэхэр дунаим ичӏыпӏэ-чӏыпӏэхэмкӏэ зэтекӏых, ау Гурыт лъэхъан лъагэм иблагъохэу Европэм щыпсэущтыгъэхэр бэу зэрагъэлъэгъущтыгъэхэр псэушъхьэ пкъышхоу блэ пкъы фэдэу (ящерицэм фэдэу) щытыгъэх, тамэхэр, бжьакъохэр, лъакъуиплӏ яӏагъэх, машӏор къаӏуахыщтыгъ. Къокӏыпӏэ культурэхэм ахэт благъохэу, китай благъор ащ фэдэу, тамэ зимыӏэ лъакъуиплӏ псэушъхьэу, блэ пкъы кӏыхьэ зиӏэу агъэлъагъо. ӏорыӏуатэ хъыбархэм ахэм акъылышхо, ушъхьагъушхо ахалъхьэ, псы къэкӏуапӏэхэм, ощхым, загъорэ машӏом ахэр апагъахьэх.

«Блэгъупшӏыхымэ ядэпкъ», паркэу Бэйхай, Пекин

Къожъхэм афэгъэхьыгъэ къэшӏыхьагъэу тыгъэкъохьапӏэ Европэм щызэлъашӏэрэр зытегъэпсыхьагъэр нахь пасэу псэугъэ тхымакӏохэм псэушъхьэ чъэлъэхэм афэгъэхьыгъэ къэӏотэжьхэу ашӏыгъэхэмрэ сурэт мытэрэзэу ашӏыгъэхэмрэ зэхэлъхьагъэхэу ары. Ащ фэдэ къожъхэр зэрагъэлъагъохэрэр зэрагъэсагъэ е зэратекӏуагъэ фаеу монстрэхэу ары, ар зышӏэрэр къожъеукӏхэр ары, ахэр тхьагъэпсэух е лӏыхъужъхэу щытых, ащ фэдэу щыт тхьагъэпсэу Георгийрэ Къожъымрэ афэгъэхьыгъэ къэбар цӏэрыӏор. Къожъхэм яшхэныгъо зэрэмыухыжьырэр, гъотыгъэ дышъэхэр зыщаугъоирэ ыкӏи зыщаухъумэрэ гъочъыгъэхэм зэращыпсэухэрэр бэрэ къаӏуатэ. Ащ фэдэ къожъ типажыр тыгъэкъохьапӏэ фантастическэ литературэм бэрэ къыщекӏо, ащ инепэрэ щысэ нэфхэр «Хоббит» Дж. Р. Р. Толкин, «Гарри Поттер» зыфиӏорэ сериеу Дж. К. Роулинг ытхыгъэр ыкӏи «Песнь льда и пламени» Джордж Р. Р. Мартин.

Урысые философэу Валерий Дёминым къызэриӏорэмкӏэ, мы уахътэм «идёт драконий бум» фантастическэ жанрэхэм сыд фэдэрэ шъуашэ аӏэкӏэлъми — сурэтшӏыным, литературэм, кинематографием, интернет-сайтхэм ыкӏи компьютер джэгунхэм. Мы темэм лъэшэу фэщагъэу цӏыф пчъагъэ иӏ^[1], ащ дакӏоу фэнтезим блэжъуашъом иобраз щызэлъашӏагъ, фэншуим ыкӏи астрологием (блэжъуашъом илъэс) ащыгъэфедэх.

Этимологиер ыкӏи терминыр къызэрагъэсэбэпырэр

Терминэу «дракон» зыфиӏорэр XIII-рэ лӏэшӏэгъум ыпэу инджылызыбзэм къыхэхьагъ ыкӏи къызытекӏыгъэр ижъырэ француз гущыӏэу псэушъхьэм фыхахыгъагъэр ары, ари латин гущыӏэу draconem (именительнэ падежыр: draco) зыфиӏорэм къытекӏыгъ, ащ къикӏырэр «блэ ин» ары; ижъырэ грек гущыӏэу δράκων, drákōn (родительнэ падежыр: δράκοντος, drákontos) зыфиӏорэм къытекӏыгъ, ащ къикӏырэр «блэ», «хы пцэжъые ин»^[2]^[3]. Ащ фэдэ грек ыкӏи латин гущыӏэхэр сыд фэдэрэ блэ инми фэгъэхьыгъагъэх, мифологическэу щытын фаеу щытыгъэп[3]. Грек гущыӏэу δράκων зыфиӏорэр къызытекӏыгъэу къычӏэкӏыщтыр грек глаголэу δέρκομαι (dérkomai) зыфиӏорэр ары, ащ къикӏырэр «сэлъэгъу», аористическэ формэу иӏэр — ἔδρακον (édrakon). Ар зыфэгъэхьыгъэу алъытэрэр «ынэплъэгъукӏэ узыукӏырэ», «нэплъэгъу шӏагъоу» е «нэплъэгъу чанэу» (нэплъэгъу псынкӏэу) зыӏутыр ары, е блэм ынэхэр ренэу зэӏухыгъэхэу къыпщыхъ.

Терминэу «дракон» зыфиӏорэр азиат мифхэм къахэщырэ псэушъхьэ блэгъэ-драконхэу япон рю (竜), китай лун (龍), вьетнам лонг (龍), корей ён (용) ыкӏи нэмыкӏхэм афихьысыгъэ хъугъэ. Китай драконэу loong (традиционнэ: 龍, упрощеннэ: 龙, упрощеннэ япон: 竜, пиньинь: lóng) зыфиӏорэр насыпым епхыгъэу алъытэ, ощхым ыкӏуачӏэ зытегъэкӏуахьэу ары зэралъытэрэр. Ощхым епхыгъэ зэрэхъугъэр ары китай хабзэу дракон къэшъуакӏомрэ къуашъо-дракон зэдэчъэнымрэ къазыхэкӏыгъэр. Къокӏыпӏэ Азием ит тхьэхэмрэ тхьэныкъохэмрэ ащыщыбэмэ драконхэр яунэе шыуапщэхэу е ныбджэгъухэу къахэщых. Китай империем итарихъ иаужырэ лъэхъанхэм драконхэм ясурэтхэр унэ дэпкъхэм, щыгъынхэм е унэе пкъыгъохэм атезыгъэуцо зылъэкӏыщтыгъэр Китайм иимператор закъор арыти, ахэр ащ егъэпшагъэхэ хъугъэ.

Геральдикэм хэшӏыкӏ фызиӏэ ушэтакӏохэм ащыщхэм (А. Б. Лакиер, П. П. Винклер) блэмрэ благъомрэ зэхагъэкӏыхэрэп, адрэхэм (Ю. В. Арсеньев) зэхагъэкӏых, лъакъохэм япчъагъэкӏэ зэрэзэтекӏыхэрэр къагъэлъагъо (блэм — плӏы, благъом — тӏу), ау художественнэ образхэм (сурэтхэм, фильмхэм, скульптурэхэм) анахьыбэмкӏэ благъохэм лъакъуиплӏ яӏ. Гущыӏэу «змий» зыфиӏорэр славян тхыгъэхэм я XI-рэ лӏэшӏэгъум къыщегъэжьагъэу къахэфэ (ащ ащыщ 1663-рэ илъэсым къыдэкӏыгъэ «Московскэ» Библиер), гущыӏэу «дракон» зыфиӏорэр грек бзэм къыхахыгъэу я XVI-рэ лӏэшӏэгъум къыщегъэжьагъэу къахэфэ, апэрэу къызыхэфэрэр Максим Грекым зэридзэкӏыгъэ тхыгъэхэр ары. Андрей Курбскэм «дракон» зыфиӏорэ гущыӏэр джэхьаным фэгъэхьыгъагъ (ащ фэдэу пачъыхьэу Яков и Библие гущыӏэхэу «змей», «дракон» ыкӏи «дьявол» зэпэщытхэу къыщыгъэфедагъэх). 1663-рэ илъэсым къыдэкӏыгъэ «Московскэ» Библием джэхьаным змейкӏэ щеджэх, 1756-рэ илъэсым къыдэкӏыгъэ «Елизаветинскэ» Библием ыкӏи нэужым «змий» ыкӏи «дракон» зыфиӏохэрэр агъэфедэх. Я XVIII-рэ лӏэшӏэгъум иисточникхэм хэкужъым игущыӏэу «дракон» зыфиӏорэр урысыбзэкӏэ «змий» зэрагъэзэкӏуагъэу уащырехьылӏэ. Джаущтэу 1722-рэ илъэсым Ф. Санти француз гущыӏэкӏэ къэралыгъо гербым икъэгъэлъэгъон зэхилъхьагъэм «dragon» щыт. Ар зэрагъэзэкӏуагъэу, Санти зэхилъхьагъэм ыуж бэ темышӏагъэу, къыхэкӏын, а гущыӏэр «змий» зэрагъэзэкӏуагъ. Я XIX-рэ лӏэшӏэгъум «змия» зыфиӏорэр «дракон» зыфиӏорэм зыкӏахъожьыгъэр аужырэм нахьыбэу зэрагъэфедэщтыгъэр ары къызыхэкӏыгъэр. Зэрагъэзэкӏуащтымкӏэ вариантхэм ащыщ къыхахыщтыгъ. Гущыӏэхэу «дракон» ыкӏи «змий» зыфиӏохэрэр зэрагъэфедэщтыгъэхэм ятарихъ къегъэлъагъо ахэм зы псэушъхьэ къызэраӏуатэрэр.

Ащ дэжьым В. Я. Пропп блэми благъоми зэфегъэкӏых, аужырэм нахь къыкӏэлъыкӏогъэ тамыгъэу зэрэщытыр, ар апэ дэдэ щыӏэгъэ лъэпкъ шъыпкъэ горэми зэримыӏагъэр къыхегъэщы. А. М. Беленицкэмрэ В. А. Мешкерисрэ благъор зыщыщ благъо зэхэлъ образэу, благъо зыфэдэ псэушъхьэ зэхэлъ унагъо псау къэзыгъэлъагъорэу благъом игупшысэ мэхьанэкӏэ зэрэщытыр къаӏо.

Джащ фэдэу псэушъхьэхэм янаучнэ (латинскэ) ыкӏи урысые цӏэхэм ахэхьагъэх латинскэ гущыӏэу «draco», урысыеу «дракон» зыфиӏохэрэм е ахэмэ къатекӏыгъэхэм япхыгъэ цӏэ макӏэп. Зоологиемкӏэ ащ фэдэ цӏэ зыхьыхэрэр псэушъхьэ плӏэпэчъэхэм (летучие драконы, дракохелис) ыкӏи пцэжъыехэм (морские драконы, Draconichthys) ятаксон заул, ботаникэмкӏэ — къэгъагъэ къызыпыкӏырэ къэкӏыгъэхэм ятаксон ыкӏи таксон зыхэмыт куп заул (дракофиллум, драцена), ятеплъэкӏэ е япхъэшъхьэ-мышъхьэхэмкӏэ къызэрыкӏоу щымытхэу зэрэщытхэм пае.

Тарихъ прототип

Дунаим щыпсэурэ цӏыф лъэпкъ пстэуми ащыщхэм ямифхэм, япшысэхэм къахэщырэ благъохэм япрообраз къэзыгъэхъугъэм фэгъэхьыгъэу шӏэныгъэлэжьхэм джы къызнэсыгъэми зэдыраштэрэ еплъыкӏэ яӏэп.

Пстэуми апэу тхьагъэпцӏыгъо псэушъхьэхэм афэгъэхьыгъэ къэбарэу къаӏуатэжьыгъэхэр блэгъэшхо горэхэм афэгъэхьыгъэх. Тхьагъэпцӏыгъохэр апэрэу къызыщатхыгъэхэр Ипэкӏэ Ближнэм ипасэрей мифологие, джащ фэдэу пасэрей Месопотамием иискусствэрэ илитературэрэ ары. Ощх-пщыгъо тхьэхэр блэгъэшхохэм зэоным зэрэхахьэхэрэм, ахэр зэратекӏохэрэм афэгъэхьыгъэ къэбархэр индоевропейскэ ыкӏи Ближневосточнэ миф пстэуми ахэтых. Тхьагъэпцӏыгъо псэушъхьэхэм япрототипэу цӏэрыӏохэм ащыщых пасэрей Месопотамием и Сирруш; Египет мифологием и Апоп; Ригведэм и Вритра; джурт Библием и Левиафан; грек мифологием и Пифон, Ладон ыкӏи Лернейскэ гидрар; скандинав мифологием и Ёрмунганд, Нидхёгг ыкӏи Фафнир.

Лъэпкъ зэфэшъхьафхэм ащыщ благъохэм яшэн-зекӏуакӏэхэм зэрафэдэхэр бэрэ псэушъхьэ чэтыухэм, бзыухэм, псэушъхьэ плӏэпкъыбгъухэм яшэн-зекӏуакӏэхэм ахэугъоягъэу щытхэшъ, ахэмэ ахэтын алъэкӏыщт: блэ-/ящерицэм фэдэ пкъы/шъхьэ, пкъышъо пхъэшъхьэ-мышъхьэу зэхэлъ, лъакъуиплӏ, ахэмэ ащыщ пэпчъ ӏэпэщанэ зырызищ е зырызиплӏ хэтэу, ытхыплӏэ къыхэщыгъэ тхыплӏэ, кӏапэ, дзацэ пхъашэхэр зыӏурыт жьэ, ахэмэ ясатыр зырызэу щымытэу, зырызыплӏэу зэхэтэу бэрэ къыхэкӏы. Джырэ уахътэм щыпсэурэ шӏэныгъэлэжьхэм ащыщхэм зэралъытэрэмкӏэ, псэушъхьэ пӏашъэу щымыӏэжьхэу е чӏыпӏэ зэблэхъухэу щыӏагъэхэ къолэнхэм анахь благъэу благъохэм афэдэхэу щытыгъэх, анахьэу ахэр нэрылъэгъухэм мэз е псыӏушъо чӏыпӏэхэм къащыӏукӏэхэ зыхъукӏэ. Ахэр джырэ уахътэм благъохэм афэгъэхь.

Тхылъэу «Инстинкт драконов[англ.]» (2000) зыфиӏорэм антропологэу Дэвид Э. Джонс гипотезэ къыщелъхьэ цӏыфхэм, маймылхэм афэдэу, блэхэм, псэушъхьэ пцэжъыехэм, бзыу шхыхэрэм афэгъэхьыгъэ инстинктивнэ реакциехэр къащэнэжьыгъэхэу. Ащ къещыхы ушэтынэу зэрахьагъэм къызэригъэлъэгъуагъэр, нэбгырэ шъэмэ ащыщэу 39-рэ фэдизыр блэхэм зэращыщтэр, ащ къыхегъэщы блэхэм ащыщынэр анахьэу кӏэлэцӏыкӏухэм къызэрахащырэр, блэхэр макӏэу зыщыӏэхэ шъолъырхэми. Пстэуми апэу драконхэм афэгъэхьыгъэу къаӏуагъэу тхыгъэу къэнагъэхэр зыфэдэхэр блэм ещхьхэр е ахэмэ яшынэгъо-щынагъо зыхэлъхэр ары. Арышъ, Джонс зэфихьысыжьы, драконхэм афэгъэхьыгъэ тхыдэхэр культурэ пстэуми ахэтыныр цӏыф акъылышӏом ыпэкӏэ щыӏэгъэ псэушъхьэхэу анахь хьакӏэ-къуакӏэхэу щытыгъэхэм ащыщхэу блэмэ ыкӏи нэмыкӏ псэушъхьэхэм цӏыфхэм ащыщынэу къахэлъым къыхэкӏыгъэу. Нахьыбэрэмкӏэ драконхэр зыщыпсэухэу аӏорэр <<гъощыгъэ мэшӏуагъэхэр, псы чъагъэхэр, къушъхьэ хъупӏэ шъхьафыхэр, хы чӏагъыр, мэз нэпцӏхэр>>, цӏыф лъэпкъым ыпэкӏэ щыӏэгъэ псэушъхьэхэм щынэгъоу алъытэщтыгъэ чӏыпӏэ пстэуми ары.

Эдриэн Майор итхылъэу «The First Fossil Hunters: Dinosaurs, Mammoths, and Myth in Greek and Roman Times» (2000) зыфиӏорэм къыщеӏо динозаврхэмрэ нэмыкӏ псэушъхьэ лъэпкъхэу тарихъым ыпэкӏэ щыӏагъэхэмрэ якъупшъхьэ хьадэгъуашъохэу апэ къагъотыгъэхэр ары блэгъожъхэм афэгъэхьыгъэ мифхэм лъапсэ афэхъугъэу зэрэщытыгъэр. Авторым зэрилъытэрэмкӏэ, Индие Ипшъэ-Итхьапӏэ иблэгъожъхэм афэгъэхьыгъэ тхыдэжъхэр къушъхьэ чылэу Сивалик икъушъхьэ массивхэм къащагъотыгъэ къупшъхьэ ыкӏи хьадэгъуашъо гъэшӏэгъонхэм къахэкӏыгъэхэу мэхъу, ижъырэ грекхэм Кетэ къызэрагъэлъэгъуагъэр самотерием, жираф лъэпкъэу кӏодыжьыгъэм, икъупшъхьэ хьадэгъуашъохэр Средиземноморскэ шъолъырым бэрэ къыщагъотыщтыгъэхэм къахэкӏыгъэу мэхъу. Китайм, псэушъхьэ иныгъэ зиӏэгъэ псэушъхьэ лъэпкъыжъхэм якъупшъхьэ хьалэжъхэр зыщыбэдэдэм, ахэр «благъом ыкъупшъхьэх» аӏоу бэрэ къагъэнэфых ыкӏи китай медицинэжъым игъэкӏотыгъэу щагъэфедэх. Тхакӏом, ащ емылъытыгъэу, сакъэу къыхегъэщы: благъохэмрэ иныжъхэмрэ афэгъэхьыгъэ къэбарэу къаӏуатэхэрэм язэпстэуми хьалэжъ къэгъотыгъэхэр лъапсэ афэхъугъэу зэрэщымытыр нафэ. Гущыӏэм пае, скандинав мифологием благъохэмрэ хы псэушъхьэ хьалэжъхэмрэ чӏыпӏэ ин щаубыты, ау ащ псэушъхьэ иныгъэ зиӏэгъэ лъэпкъыжъхэм якъупшъхьэ хьалэжъхэр къыщагъотыгъэхэп. Итхылъэу нахь къыкӏуагъэхэм ащыщ зым Майор къыщеӏо дунаим щагъэлъэгъорэ благъохэм ясурэтхэм ащыщыбэхэр цӏыфхэм яшӏошъхъуныгъэхэм е джырэ псэушъхьэ инхэу Комодо благъохэм, ядозубхэм, игуанэхэм е крокодилхэм ясурэтхэу гъэбэкӏагъэхэм къатекӏыгъэхэу зэрэщытыр.

Цӏыфыр псэушъхьэ лъэпкъхэу птерозаврхэм, динозаврхэм е машӏо къызыӏузыгъэчъышъущтыгъэ крокодиломорфхэм зэраӏукӏагъэм къыхэкӏэу блэгъожъхэм афэгъэхьыгъэ мифхэр къэхъугъэхэу зыӏорэ гипотезэм ӏэпэӏасэхэм дырагъаштэрэп.

Роберт Бласт итхыгъэу «Благъохэм якъежьапӏ» (2000) зыфиӏорэм къыщеӏо традиционнэ культурэхэм япшысэ бэмэ афэдэу, блэгъожъхэм афэгъэхьыгъэ мифхэр къызэрагъэшӏыгъэхэр рациональнэ донаучнэ къэгъэлъэгъонхэмкӏэ щыӏэ, гущыӏэм пае, ощӏ-пщыгъо хъугъэ-шӏагъэхэм ячӏыопс къызэрагурыӏуагъэр ары. Итхылъ ащ къыщеӏо блэгъожъхэм ощӏ-пщыгъохэр зэрагъэзекӏорэр, ощхыр къызэрагъэсырэр е гъэгъугъэ къызэрагъэсырэр, анахьэу ащ анаӏэ зытырагъэтырэр плъыжьыпцӏэ-шхъуантӏэм икъэгъэлъэгъон ыкӏи а псэушъхьэм язэпхыныгъэ ары.

Мифологие

Пасэрей мысыр мифологие

Мысыр мифологиемкӏэ Апоп — блэгъэшъхьэшхоу Мысырым ичӏычӏэгъ къэралыгъоу Дуат щыпсэурэр ары. Папирус Бремнер-Райнд, зытетхэгъагъэр т. ы. п. илъэс 310-рэ фэдиз, нахьыжъ дэдэу щыӏэгъэ мысыр мифэу тыгъэр зыкӏуагъэр Апоп зэоным пае Ра Дуат зэрэдэхьагъэр къеушыхьаты. Зыгорэхэм къызэраӏорэмкӏэ, Апоп цӏыфи 8-мэ ялъэгагъэ фэдиз, ышъхьэ мыжъошъхьэ. Щэуагъохэр ыкӏи чӏыгур зэрэсысыгъэр Апоп ыгъэущыгъэ гъуагъом къыхэкӏыгъэу, тыгъэр зыхэушъэфыкӏыгъэр Апоп мафэм Ра зэрэтебанэщтыгъэм къыхэкӏыгъэу алъытэщтыгъэ. Миф зырызхэм Апоп тхьэу Сет ыукӏыгъэу къахэкӏы. Нехебкау — джыри зы блэгъожъ инэу Дуат къэзыухъумэщтыгъэр ыкӏи Ра Апоп зэреуагъэмкӏэ ӏэпыӏэгъу фэхъущтыгъэр. Къэбар зырызхэм Нехебкау афэдизэу пкъышхоу щытыгъэти, Чӏыгу пстэури ащ ыӏэпшъэбгъухэм ателъэу алъытэщтыгъэ. Денвен — блэгъожъ инэу пирамидэм итхыгъэхэм къахэщырэр, ыпкъышъо машӏом хэшӏыкӏыгъэу ыкӏи мысыр пантеоным ит тхьэхэр зэкӏэ зыгъэкӏодыщтыгъэ машӏор къезыгъэжьагъэр. Аужыпкъэм ар ежь пачъыхьэм ыгъэшӏуагъ, а текӏоныгъэм пачъыхьэм тхьэ хабзэу иӏэу тетыгъор зэригъэцакӏэрэр къыушыхьатыжьыгъ.

Китай

Археологэу Чжу Чонг-Фэ зэрилъытэрэмкӏэ, китайскэ терминэу блэгъожъыр къэзыгъэлъагъорэ lóng-р, е кантонскэ диалектымкӏэ lùhng-р, щыблэ макъэм икӏэрыгъэзэжьыгъ. Китайскэ блэгъожъыр китай мифологиемкӏэ анахь псэушъхьэ мэхьанэшхо зиӏэр ары. Ащ икъэхъукӏэ нафэп, ау неолит лъэхъаным икерамикэ, джащ фэдэу джэрз лъэхъаным иритуальнэ пкъыгъохэм сурэтхэр атебгъуатэх. Китай миф цӏэрыӏохэм ащыщыбэ блэгъожъхэм якъэгъэхъункӏэ ехьылӏагъ. Тхыгъэ къэкӏуапӏэу Цзо чжуань зыфиӏорэр, Зэошхохэм ялъэхъан атхыгъэу къычӏэкӏыщт, зыгорэу Яншуань ыкъоу Дунфу зыфиӏорэм блэгъожъхэр лъэшэу ыкӏасэу, ахэр дэгъоу зэрищыгъуазэхэм къыхэкӏэу блэгъожъхэр ыгъэсашъухэу, ахэмэ ялӏакъохэр къыгъэхъухэу къеӏуатэ. Шунь пачъыхьэм фэлэжьагъ, ащ унагъоцӏэу Хуанлун къыритыгъ, ащ къикӏырэр «благъохэр зыӏэтырэ» ары. Нэмыкӏ къэбарэу къаӏуатэжьырэмкӏэ, Ся лъэпкъым ипачъыхьэ япшӏыкӏуплӏэнэу Концзя ошъогум итэ Тхьэм зэрэдэӏугъэм пае благъитӏу, благъэ хъулъфыгъэмрэ благъэ бзылъфыгъэмрэ шӏухьафтынэу къыратыгъэх, ау ежь ахэр ыгъэсэшъугъэхэп, арышъ, благъэ дрессировщикэу Люлей зыцӏэ горэ ыгъэлажьэзэ, ахэмэ апылъыгъ. Ау благъэ бзылъфыгъэр ошӏэ-дэмышӏэу лӏагъэ, Люлей ащ ылыл шъэфэу ыгъэжъэу пачъыхьэм ышхынэу ыухэсыгъ. Пачъыхьэм ар ащ фэдизэу ыгу рихьыгъэти, Люлей къыфигъэшъошагъ а шхыныгъор джыри къыфихьынэу. Люлей благъэ лыр къыфимыгъотыжьышъугъэти, ордашъхьэм къычъэжьын фае хъугъэ.

Европэм икультурэ

Драконыр Европэм икультурэ игъэкӏотыгъэу хэт. Ар джуртхэм я Библие къыщеӏо, джуртхэм ядин тхыгъэхэм, етӏанэ чыристан дин тхыгъэхэм, ахэм ащыщых Заветыкӏэр. Библие тхыгъэхэм дракон фэдэ псэушъхьэхэм (Левиафан фэдэхэм) ягугъу зыщашӏырэ чӏыпӏэ заулэхэри ахэт. Заветыжъым (Втор.32:33, Неем.2:13, Пс.43:20 ыкӏи 90:13, Иер.51:34) ыкӏи Иоанн Богословэм икъэгъэлъэгъон (12:3,4,7,9,13,16,17; 13:2,3,1ӏ; 16:13; 20:2) псалъэу «дракон» зыфиӏорэр (евр. תנין, греч. δράκων) занкӏэу къыщагъэсэбэпыгъ, ащ 12-рэ къащеӏо.

Нэужым бэкӏэ ыуж Европэм геральдикэмкӏэ щызэлъашӏэрэ сурэт хъугъэ. Возрождениер къэзыгъэхъугъэхэми бэрэ агъэлъэгъуагъэх (нахьыбэр античнэ сюжетхэм ыкӏи Георгий-драконоборц шъхьаджым исюжет).

Мифхэмкӏэ мэхьанэу иӏэр

Мифологическэ благъор мылъкур къыдэпхыным пае узыпэуцужьын фаеу ушэтынэу щытыр ары зыфэгъэхьыгъэр. Ар зэпхыгъэу щытыр блэгъум ыпкъы хэуцокӏэу (икӏыбкӏи ыкӏоцӏкӏи, гущыӏэм пае, благъом уыгъуалъхьэу) пшӏын плъэкӏыщт мылӏэжьыныгъэр ары. Благъом уезэоныр пӏалъэ гъэнэфагъэкӏэ умыпсэужьыныгъэмрэ укъэушыжьыныгъэмрэ ясимволикэ зыхэлъ инициационнэ мистериеу щыт. Благъоукӏ сюжетхэм ащыщыбэмэ лъапсэу яӏэр инициационнэ тематикэу зэпхыгъэу инициант — инициацием иблагъоу псэушъхьэу щытым язэфыщытыкӏэ инверсие зыхэлъыр ары.^[4]

Джащ фэдэу мэхьанэ зиӏэхэр пкӏыхьапӏэм (чудовищэм, лӏыхъужъым е бзылъфыгъэм) ыкӏи лъым (блэгъожъым ылъ е бзылъфыгъэм ыпхъэнтӏэпсылъ) ятемэхэр ары. Пкӏыхьапӏэм зэфэшъхьафэу ичӏыпӏагъ: лӏыхъужъ пкӏыхьапӏэу кӏуачӏэ къызыхилъхьажьын фаеу щытыр; лӏэныгъэм ианалог; чудовищэм пассивнэу зыкъызэригъэуцоу текӏоныгъэ къызэрэщыдихырэр; пассивнэ чӏыпӏагъэу пкӏыхьапӏэм хэтхэр зыгорэм къызыхищыжьыхэрэр. Пкӏыхьапӏэмрэ къэущыжьынымрэ ятемэ Кундалини блэгъожъым къыщыгъэлъэгъуагъ, ау мыщкӏэ активнэ-пассивнэ, къэущыжьын-пкӏыхьапӏэ зэфыщытыкӏэхэр зэблэхъугъэх: вишапыр зиушъхьагъугъэу мэчъые, Кундалинир пкӏыхьапӏэм къыхэущыкӏыжьышъ, ышъхьэ ыӏэтыгъэу зиушъхьагъужьынэу щыт; Царь-девицэр мэчъые, лӏыхъужъым зыдигъэшӏэнэу ӏэкӏэлъ, шактир ежь-ежьырэу къэущыжьышъ, зэхэхьэ гушӏом зыфещэ.

Арнем-Ленд имифэу Вавилак зэшыпхъухэм афэгъэхьыгъэм блэм пшъэшъэ къабзэхэр е лъеӏухых е етыгъух (нысэ зыфилъэхъу). Нысэм ипшъэшъэныгъэ къыкӏэлъыкӏуагъэр вагинальнэ лъымрэ лӏэныгъэмрэ язэпхыныгъэ занкӏэ иӏ: нысэр хымэу <<аукӏи>>, ежьым иеу къэхъужьын фае, ащ итамыгъэу апэрэ нысэчэщым ыуж лъыр къыкӏэчъы. Блэр фаллический тамыгъэу щыт, пшъашъэм зыкъырищэкӏэныр коитальнэ мэхьанэ зыхэлъ. Ащ дакӏоу а лъым ишӏуагъэкӏэ драконоборческэ сюжетхэм бзылъфыгъэ образыр ежь блэм иобраз зэпеубыты. Блэр зэраукӏырэр лӏыхъужъым инысэ <<зэраукӏырэр>> ары. Нысэм блэ шэн иӏ, зэрарзехьэ шэнхэр хэлъых, блэм текӏоныгъэ къызыщыдахырэр пшъашъэм зэрешэжьыгъэмкӏэ (хтоническэ шэн зыхэлъхэу, гущыӏэм пае, Царь-девицэр, Сонька-богатыркэр) зэблахъу зыхъухэрэр, е ащ ыуж къыкӏэлъыкӏощтхэу къызыщыгугъыхэрэр макӏэп.

Блэм зэрэпхыгъэ фаллическэ символикэм нэмыкӏэу чъыгым исимволикэ щыӏ, ар блэукӏыныр зэхэубытэгъэ мифым хэуцогъэ зыхъукӏэ, ащ исюжет бэрэ хэущыхьагъэу къыхэкӏы. Блэ-драконыр чъыгым епшэкӏыгъэу, е дунэе чъыгым ылъапсэ дэжь, е ащ икъутамэхэм ахэтэу, е ащ иатрибутхэр зыхэлъэу (дунэе чъыгым ышъхьапи ычӏагъи къэзыгъэлъагъохэрэ бзыу-блэмэ зызэщызыугъоигъэ блэ цыпхъэу чъыгым тетыр) къагъэлъагъо.

Благъом иджыныс мифхэм зыщыхэушъхьафыкӏыгъэу къащыгъэлъэгъуагъ. Хъулъфыгъэу зэрэщытыр псыхэр зэӏушӏхьагъэ зэрэхъугъэхэм, пшъашъэхэр зэраштагъэхэм ятема зыхэт мифхэм ащынафэ. Бзылъфыгъэу зэрэщытыр благъом дунаир къызэригъэхъугъэм фэгъэхьыгъэ мифхэм ащынафэ. Миф пчъагъэмэ джынысыр нахь мыгъэнэфэгъагъэу къащыгъэлъэгъуагъ; благъом хъулъфыгъэ лъэныкъор къыгъэлъагъо, ау бзылъфыгъэ шэнхэри хэлъых (андрогин).

Благъор псым, псыхъом епхыгъ. Псыр зэрэштэрэм фэдэу (зэрэубытырэм фэдэу) псыр къегъачъэ (псыкъиу, ощхышхо).

Мистическэ къэхъужьыныгъэм ищысэхэмкӏэ «цӏыф-благъу» зэфыщытыкӏэр зэрэзэблэхъурэр образым итрансформацие къегъэлъагъо: апэ цӏыфыр блэм ыкӏоцӏ, етӏанэ ыкӏыб, аужыпкъэм блэр цӏыфым ыкӏоцӏ мафэ.

Блэм ебэныгъэным имотив джащ фэдэу «миф шъхьаӏэм» итеорие ыкуп.

Непэрэ культурэм

Благъор культурэм цӏыфым пэуцужьэу бэрэ къыхэнагъ. Джырэ культурэми ащ фэдэу нахьыбэрэмкӏэ къыхэнагъ. Массонэ культурэм анахь щызэлъашӏэрэ благъохэм ащыщ Дж. Р. Р. Толкин иповестьэу «Хоббит или Туда и обратно» зыфиӏорэм хэт Смауг.^[5].

Я ХХ-рэ лӏэшӏэгъум ия 60-рэ илъэсхэм научнэ фантастикэм иавтор сэнаущхэм блэгъожъым иобраз десакрализацие ашӏыгъ. Абсолютнэ Емыкӏугъэм изекӏуакӏоу иӏэгъэ статусыр цӏыфым иныбджэгъу е, нэмыкӏ зэу, унэгъо псэушъхьэу зэрэщытыгъэмкӏэ зэблахъугъ. Ау я ХХ-рэ лӏэшӏэгъум иаужырэ илъэсипшӏ ыкӏи я ХХӏ-рэ лӏэшӏэгъум иапэрэ илъэсипшӏым ар нахь лъыкӏуатэ хъугъэ — мэхьанэ зимыӏэ «нолым» пхырыкӏи, блэгъожъым иобраз шӏугъэмкӏэ кӏуагъэ^[6]. 1996-рэ илъэсым фильмэу «Сердце дракона» зыфиӏорэм блэгъожъыр зэрымыхабзэу цӏыфгъэ хэлъэу, цӏыфхэм агу рихьэу, зэрэпсаоу — персонаж дэгъоу къыгъэлъэгъуагъ[30]. Джордж Локхард ыкӏи Павел Шумил япроизведениехэм блэгъожъхэр цӏыфым зыкӏи зэрэщымыкӏэхэм имызакъоу, ахэр — цӏыфым нахьышӏух агукӏи, апкъкӏи, технологиехэмкӏи зэрэзэтеуцохэрэр къащаӏо^[7].

Тхыгъэ заулэхэм драконхэр нэмыкӏ планетэхэм ащыпсэухэу къащыгъэлъэгъуагъэх («Благъо саг»).

Джырэ благъохэр къэзыгъэлъагъохэрэр сурэтышӏхэу Тодд Локвуд, Майкл Уэлан, Ларри Элмор, Кит Паркинсон, Джеральд Бром, Фрэнк Фразетта, Джефф Изли, Владимир Бондарь, Джон Хау. Ахэм ащыщыбэхэр ӏоф дашӏагъэу щыт зытетыгъошхо фантастикэм фызиӏэгъэ настольнэ ролевой системэу Dungeons & Dragons исурэтхэм. Благъохэу шъо зэфэшъхьафхэмкӏэ ыкӏи амалхэмкӏэ зэфэшъхьафыбэхэр зэрагъэзэфэщтыгъэ классификациеу D&D-м щаштагъэр компьютер джэгукӏэхэм ыкӏи фэнтези литературэм бэкӏэ ащызэрагъэфедэ.

Благъор пкъышъолъым тешӏыхьэгъэ сурэтэу (татуировкэу) лъэшэу цӏэрыӏу, ирэдзуми техникэмкӏэ анахь зэлъашӏэрэ ыкӏи бэрэ агъэфедэрэ сурэт, тетыгъор, ӏушныгъэр ыкӏи кӏуачӏэр къегъэлъагъох. Уэльс ипринц (пачъыхьэу Георг V) Японием иӏэпэӏасэ анахь лъапӏэм благъо ыпкъышъолъ тешӏыхьагъэу иӏагъ. Дунаим анахь инэу татуировкэу тешӏыхьагъэри благъор ары. Ар нэбгырэ 20-мэ ашъогухэм атешӏыхьагъэу японхэм 1804-рэ илъэсым агъэуцугъагъ.

Блэгъожъым мэхьанэу иӏэр уахътэм зэрихъокӏыгъэм емылъытыгъэу, христиан диным ар имыдэу еплъы. 2010-рэ илъэсым ичъэпыогъу мазэ Варна (Болгарие) щагъэуцугъэ блэгъожъитӏум (бзырэ хъулъфыгъэрэ) дышъэ «шӏэныгъэ джэджьыер» аӏыгъэу зэхэуцуагъэу зэрагъэшӏыгъэм православнэ диным пыщагъэхэр ыгъэгубжыгъэх. Ахэм къызэраӏорэмкӏэ, скульптурнэ композицием шӏуагъэнчъагъэр къегъэлъагъо, блэгъожъхэр — шэйтанымрэ шэйтан бзылъфыгъэмрэ ары.

Зыгъэчэфыжьыным ииндустрие

Блэгъужъхэм тематическэ паркхэр бэрэ агъэкӏэрэкӏэх. Гущыӏэм пае, «Драконий фонтан» зыфиӏорэр 1989-рэ илъэсым ашӏыгъэ сингапурскэ паркэу Fountain Gardens[англ.] ихьагъуапӏэ къызэӏуихыщтыгъэ. 2007-рэ илъэсым паркыр блэгъожъ скульптурэм игъусэу агъэчъэлагъ Resorts World Sentosa-р ашӏын пае. Disney World паркым ышъхьагъ щыт ошъогур машӏо къызыкӏэзыдзэрэ вивернэр къэзыгъэлъэгъорэ парамоторым егъэкӏэрэкӏэ[35]. Ащ фэдэ персонажэу Гарри Поттер идунай къыхэкӏыгъэр Universal Studios Florida паркым щыӏэ Diagon Alley-м иунакӏэ ышъхьагъ тес.

Щыӏэныгъэм фэгъэхьыгъэ гупшысэхэр

Иллюстраторэу Тодд Локвуд зэрилъытэрэмкӏэ, благъохэмрэ чэтыухэмрэ зэфэдэу ахэлъыр бэ, ахэр зэрэзэхэлъхэмкӏи, яшэн-зекӏуакӏэкӏи зэщыщых, ау блэхэм е псэушъхьэ цӏыкӏухэм афэдэу хъущтхэп. Благъохэм лъэтэнхэм пае мускулатурэ хэхыгъэ яӏэн фае. Ахэр акъыл зыхэлъ псэушъхьэхэуи сурэтышӏым елъытэх.

Джащ фэдэу британскэ кӏэлэцӏыкӏу тхакӏоу Крессида Коуэлл итхылъ зэхэлъэу «Как приручить дракона» зыфиӏорэм иперсонаж шъхьаӏэ чэтыум изекӏуакӏэ зэфэшъхьафхэр зыхэлъ блэгъожъэу къыгъэлъэгъуагъ, джащ фэд тхылъхэм атехыгъэ кинохэр («Благъор зэрэбгъасэрэр» ыкӏи нэмыкӏхэр)

Джырэ уахътэм блэгъожъхэм алъапэпэхэр апымытэу зэзэгорэхэм къагъэлъагъох, ащкӏэ ахэр вивернхэм афэдэ мэхъух, зэхэгъэзыхьагъэхэуи къыхэкӏы. Ащ фэдэ персонажхэр къызыщыкӏохэрэр, гущыӏэм пае, компьютер джэгукӏо цӏэрыӏоу Skyrim е телесериалэу «Тахътэм иджэгун» зыфиӏорэр ары.

Джон Тенниел исурэт, Льюис Кэрролл и Through the Looking-Glass тхылъым хэт Джабберуоккэр, блэгъаплъэ профессорэу
Гарри Поттер ыкӀи ЛӀэныгъэм ишынагъохэр – Я 2-рэ Ӏахьым щыщ Украинэ ГъучӀыбгъужъым истатуи Universal Studios Florida-м щыт
Ролевой джэгукӀэу Dungeons & Dragons зыфиӀорэм арылъ блэгъoжъым итеплъ

Блэгъожъ лӏакъор

Нахь игъэкӀотыгъэу: Блэгъожъхэр

Адыгэхэм Блэгъожъ ыцӀэкӀэ лӀакъо ахэт. Мы унагъом щыщхэр непэ зэкӀэмкӀи Адыгэ Республикэмрэ Тыркуемрэ ащэпсэух.

Хэкӏыпӏэр

↑ Дёмин, 2006, н. 267
↑ Ogden, 2013, н. 4
↑ Δράκων, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, at Perseus project
↑ «Псыкъежъэпӏэм хэс благъор (Универсальнэ ритуальнэ-мифологическэ образым исимволикэ фэгъэхьыгъ)» // «Семнадцатая научная конференция по изучению Австралии и Океании. Тезисы докладов». «Наукэ (тхылъ тедзапӏ)», Издательствэу «Наукэм» къыщыдэкӏырэ къокӏыпӏэ литературэм иредакцие шъхьаӏ, 1986, н. 1-8
↑ The Guardian of All Things: The Epic Story of Human Memory илъэс 2012 тедзагъэр Macmillan нэкӏубгъо 306 isbn=978-0-312-62031-8
↑ Благъохэм ялъэшыгъэ, яныкъо-тыкъогъэ ыкӏи язэуакӏэ Тхакӏор: Александр Зорич
↑ Фильмэу «Благъом ыгу» зыфиӏорэм рецензие веб илъэс 2009 issn 1810-2247

Зэпыщэхэр

[1] Дёмин, 2006, н. 267

[2] Ogden, 2013, н. 4

[LiddelScott-3] Δράκων, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, at Perseus project

[abramjan-4] «Псыкъежъэпӏэм хэс благъор (Универсальнэ ритуальнэ-мифологическэ образым исимволикэ фэгъэхьыгъ)» // «Семнадцатая научная конференция по изучению Австралии и Океании. Тезисы докладов». «Наукэ (тхылъ тедзапӏ)», Издательствэу «Наукэм» къыщыдэкӏырэ къокӏыпӏэ литературэм иредакцие шъхьаӏ, 1986, н. 1-8

[5] The Guardian of All Things: The Epic Story of Human Memory илъэс 2012 тедзагъэр Macmillan нэкӏубгъо 306 isbn=978-0-312-62031-8

[6] Благъохэм ялъэшыгъэ, яныкъо-тыкъогъэ ыкӏи язэуакӏэ Тхакӏор: Александр Зорич

[7] Фильмэу «Благъом ыгу» зыфиӏорэм рецензие веб илъэс 2009 issn 1810-2247

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]