Физикэ

Физикэр (жъы алыдж бзэм къыхэкӏыгъ φυσική — «чӏыопсым епхыгъ» φύσις — «чӏыопс» гущыӏэм къытекӏыгъ) — чӏыопсшӏэныгъэм щыщ Ӏахьыгъу: чӏыопсым ехьылӏэгъэ хабзэ шъхьаӏэхэм, материем, ащ иухыпӏэ, зекӏокӏэ ыкӏи зэблэхъуныгъэ хабзэхэм афэгъэхьыгъэ апэрэ шӏэныгъ. Физикэм ипонятиехэмрэ ихабзэхэмрэ чӏыопсшӏэныгъэ зэкӏэм илъапсэх. Ар шӏэныгъэ пытэу алъытэ.

"Физикэ" терминыр апэу къэзыгъэфедагъэр жъы лъэхъаным ищыӏэгъэ гупшысакӏо инхэм ащыщ Аристотель ары (тилъэхъан ыпэкӏэ IV-рэ лӏэшӏэгъум). Апэм щегъэжьагъэу "физикэ" ыкӏи "философие" терминхэр зэфэдэ мэхьанэ яӏагъ, сыда пӏомэ а дисциплинитӏум ялъапсэ Дунаим изекӏуакӏэ хабзэхэр къэгъэнэфэныр арыгъэ. Ау XVI-рэ лӏэшӏэгъум къэхъугъэ шӏэныгъэ революцием ишӏуагъэкӏэ физикэр зишъхьэ фит шӏэныгъэ ӏахьыгъоу хъугъэ.

Джырэ дунаим физикэм мэхьанэшхо щыриӏ. Непэрэ цӏыф зэхэтыкӏэр блэкӏыгъэ лӏэшӏэгъухэм яцӏыф зэхэтыкӏэ къызэрэтекӏырэр зэкӏэ физикэм иӏэшӏагъэхэр ӏофшӏэным зэрэщагъэфедагъэхэм къыпкъырыкӏыгъ. Джаущтэу, электромагнетизмэм ехьылӏэгъэ ушэтынхэм телефонхэр, етӏанэ мобильнэ телефонхэр къарыкӏыгъ, термодинамикэм иӏэшӏагъэхэм автомобилыр къагъэхъугъ, электроникэм зиужьыным компьютерхэр къыхэкӏыгъ. Фотоникэм зиужьыным ишӏуагъэкӏэ джыдэдэм щыӏэ электроннэ техникэр зэблэзыхъущт фотоннэ компьютерхэмрэ нэмыкӏ фотоннэ техникэмрэ къэгъэхъугъэнхэм илъэкӏыныгъэ къытетыщт. Газодинамикэм зиужьыным кхъухьлъатэхэмрэ вертолётхэмрэ къыхэкӏыгъ.

Чӏыопсым къыщыхъурэ процессхэм яфизикэ фэгъэхьыгъэ шӏэныгъэхэр зэпыщыт зэрэхахъохэрэм ыкӏи зэрэкууухэрэм. Ӏэшӏагъэшӏэхэм янахьыбэр ӏофшӏэным (анахьэу промышленностым) щагъэфедэх. Ау ушэтакӏохэм апашъхьэ зэпыщыт къин къэуцух, - къэхъукӏэхэр къаӏэкӏэфэх, ахэр къэгъэнэфэнхэмкӏэ ыкӏи къыгурыӏонхэмкӏэ физикэ теорие кӏэхэр зыщыкӏагъэх. Шӏэныгъэшхо зэрэзэрагъэуӏугъэм емылъытыгъэу, джырэ физикэр джыри бэкӏэ пэчыжьэ чӏыопсым икъэхъукӏэ пстэури къыгурыӏонымкӏэ.

Физикэ методхэм язэфэшӏыпӏэ гупчэхэр шӏэныгъэм ишӏэнкӏэ теорием ыкӏи методологием ащызэхащэх.

Урыс бзэм "физикэ" гущыӏэр М. В. Ломоносовым къыхилъхьагъ, Урысыем ищыпэрэ физикэ учебник къыдигъэкӏыгъ - ар Х. Вольф и "Вольфианскэ экспериментальнэ физикэ" учебникэу нэмыцыбзэм къырихыгъэр ары (1746)[1]. Урысыбзэкӏэ ытхыгъэ апэрэ оригинальнэ физикэ учебникэу хъугъэр П. И. Страховым ытхыгъэ "Физикэм икӏэкӏ нэгъэлъэгъукӏ" (1810) курсыр ары.