Шъхьэлэхъо Абу

Шъхьэлэхъо Абу Адышэс ыкъор Теуцожь районым ит къуаджэу Очэпщые мэлылъфэгъум и 19-м, 1929-рэ илъэсым къыщыхъугъ. ЦIыф шIагъу, губзыгъ, шIэныгъэлэжьышху, тхакIо, лъэпкъ IофхэмкIэ псэемыблэжь, общественнэ IофышIэкIошху. МэкъумэщышIэ-лэжьэкIо унагъом щапIугъэ кIалэм гупкIагъи, гулъыти, гукIэгъуи, къэрари ны-тыхэм ыкIи къоджэдэс нахьыжъхэм къыхалъхьагъ. ДаIорэр цIыфы мэхъу хабзэти, халъхьагъэр, зыпкъырищагъэр къыхэкIыжьыгъ.

Уахътэр мыпсынкIагъэми, еджагъ ыкIи «епщэжьыгъ». Гурыт еджапIэр (1947) къызеух ужым, Адыгэ кIэлэегъэджэ училищым чIахьи, гъэпсынкIэгъэ шIыкIэм тетэу 1948-рэ илъэсым ушэтынхэр ытыхи, къыухыгъ, IофшIэныр икъуаджэу Очэпщые ублэпIэ еджапIэм (1948 — 1949) щыригъэжьагъ. ЕтIанэ Нэчэрэзые илъэси 7 еджапIэм илъэситIо щыригъэджагъэх. 1950 — 1957-рэ илъэсхэм дзэм къулыкъу щихьыгъ. КъызэкIожьым, ПчыхьалIыкъое гурыт еджапIэм илъэситIо кIэлэегъаджэу Iоф щишIагъ. 1953 — 1957-рэ илъэсхэм комсомолым и Теуцожь район Комитет ия II-рэ секретарэу, нэужым иапэрэ секретарэу, комсомолым ыкIи партием яхэку комитетхэм Iоф ащишIагъ. Iоф ышIэзэ, Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтыр заочнэу къыухыгъ. А илъэс дэдэм Шота Руставели ыцIэкIэ щыт институтэу шIэныгъэхэмкIэ Грузием и Академие иаспирантурэ чIахьи 1960-рэ илъэсым къыухыгъ. 1968-рэ илъэсым филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидат, 1986-рэ илъэсым филологие шIэныгъэхэмкIэ доктор хъугъэ. 1960 — 1977-рэ илъэсхэм Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым кIэлэегъаджэу, кIэлэегъэджэ шъхьаIэу, доцентэу Iоф щишIагъ. 1977 — 1978-рэ илъэсхэм Адыгэ шIэныгъэ-ушэтэкIо институтым литературэмкIэ исектор ипащ. 1988 — 1989-рэ илъэсхэм Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым адыгэ литературэмкIэ икафедрэ ипрофессор. КIэлэегъаджэхэм яшIэныгъэ зыщыхагъэхъорэ институтым адыгэ филологием, тарихъым, культурэм якафедрэ щызэхещэ, ащ ипащэу илъэситIо Iоф ешIэ.

1990-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу щэIэфэ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым литературэмкIэ иотдел ипэщагъ.

Шъхьэлэхъо Абу шIэныгъэ хьасэр куоу ылэжьыгъ, ытхыхэрэр 1954-рэ илъэсым къыщыублагъэу къыхиутыщтыгъэх. АдыгабзэкIи урысыбзэкIи итхылъхэр къыдигъэкIыгъэх. «Адыгэ бзылъфыгъэр адыгэ литературэм къызэрэщигъэлъагъорэр» (1963), «ЩыIэкIакIэм къыдэхъугъ» (1970), «Хэхъоныгъэм илъэоянэхэр», «Адыгэ фольклор», «МыкIосэрэ жъуагъохэр», нэмыкIхэри.

УрысыбзэкIэ къыдэкIыгъэх «Идейно-художественное своеобразие адыгской литературы. 1830 — 1930 гг.» (1989). «На пути творческого поиска» (2002), ахэм афэшъхьафхэри.

Шъхьэлэхъо Абу зэпыуи зэпычи имыIэу тхэщтыгъэ, игупшысэ лажьэщтыгъэ. Итхыгъэхэр бэу гупчэ ыкIи чIыпIэ журналхэм, гъэзетхэм, журналэу «Зэкъошныгъэм» къащыхиутыщтыгъэх. Советскэ энциклопедие иным, Литературнэ энциклопедие кIэкIым ахэр къадэхьагъэх.

Ежь ихудожественнэ произведениехэри игъорыгъоу ахэм къагоуцуагъэх. Рассказхэмрэ повестьхэмрэ дэтхэу «ЛIыхъужъ машIу» (1998), «Гум хэлъ мастэр» (2004) къыдигъэкIыгъэх. Итхылъэу «ЛIыхъужъ машIу» зыфиIорэ литературоведческэ IофшIагъэр, нэмыкIхэр тыркубзэкIэ зэрадзэкIыгъэх. ЗэдзэкIын IофымкIэ гъэзагъэу Абу Iоф ышIагъ, кIэлэцIыкIухэм апае С. Баруздиным итхылъэу «Хэт зышIыгъэр мы унэр?» ыкIи Н. Глейзаровым итхылъэу «Темыр шъыхь» зыфиIохэрэр адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъэх. 1962-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу адыгэ литературэр гурыт еджапIэм зэрэщябгъэшIэщтым ипрограммэ иавтор, я 9-рэ классым литературэмкIэ иучебник, я 10-рэ классым иучебник, ащкIэ методикэр (гъусэ иIэу) ытхыгъэх.

ШIэныгъэ-гупшысэу ылэжьырэм готэу, адыгэ щыIэкIэ-псэукIэм гъэпсыкIэ-шIыкIэ хабзэхэр хэлъхьэгъэнхэмкIэ гъэза-гъэу Шъхьэлэхъо Абу Iофышхо ышIагъ. Адыгэ Хасэм иапэрэ зэхэщакIохэм ащыщыгъ, илъэсыбэрэ ащ ипэщагъ, етIанэ итхьамэтэ гъэшIогъагъ. Дунэе Адыгэ Хасэм изэхэщэкIуагъ, ащ ипрезидент иапэрэ гуадзэу ыкIи ипрезидентэу щытыгъ. Абу ежь игупсэ Теуцожь районымкIэ ыкIи къалэу МыекъуапэкIэ къэлэ Советхэм ядепутатыгъ, республикэ Парламентым иапэрэ зэхэщэгъу идепутатыгъ — общественнэ-политическэ IофышIэшхуагъ. ИIорэ ишIэрэ зэтехьэу, цыхьэ ыкIи лъытэныгъэ зыфэозыгъэшIырэ гъэсэгъагъ, губзыгъагъ.

Адыгэ лъэпкъым ыпашъхьэ шIушIагъэу щыриIэм пае медалэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэр къыфагъэшъошагъ. Адыгэкъалэ ыкIи Теуцожь районымкIэ къуаджэхэу Очэпщые, Щынджые, Аскъэлае яцIыф гъэшIуагъ. Шъхьэлэхъо Абу Дунэе адыгэ академием иакадемик, Урысые Федерацием ыкIи Адыгэ Республикэм шIэныгъэхэмкIэ язаслуженнэ IофышIэшху. 1995-рэ илъэсым къыщыублагъэу УФ-м итхакIохэм я Союз Абу хэтыгъ.