Къуекъо Налбый

Къуекъо Налбый - адыгэ такIу, усакIу. Бэдзэогъум и 20-м 1938-рэ илъэсым Теуцожь районым ит къуаджэу Къунчыкъохьаблэ къыщыхъугъ. Къоджэ еджапIэр къызеухым, Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым ифилологическэ факультет иадыгэ отделение щеджагъ. Тхэныр езгъэжьэгъэ ныбжьыкIэмэ язэнэкъокъоу 1965-рэ илъэсым Мыекъуапэ щыIагъэм хэлэжьагъ ыкIи апэрэ чIыпIэр щиубытыгъ. Институтыр къызеухым, къызщыхъугъэ районым ыгъэзэжьи, гъэзетэу «Знамя коммунизма» зыфиIорэм иредакцие Iоф щишIагъ, ащ къынэуж хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» иредакцие Iоф щишIэнэу Мыекъуапэ къащэжьы, къыкIэлъыкIорэ илъэс зэкIэлъыкIохэм Адыгэ облисполкомым культурэм игъэIорышIапIэ иметодическэ кабинет, Адыгэ республикэм телевидениемрэ радиомрэ якомитет ащэлажьэ. Аужрэ илъэсхэм, 1998-рэ илъэсым щегъэжьагъэу 2007-рэ илъэсым ищыIэныгъэ еухыфэ нэс республикэ тхылъ тедзапIэм иредактор шъхьаIэу мэлажьэ.

Къуекъо Налбый итворчествэ икъежьапIэ улъыплъэмэ къэнафэрэр адыгэ жэрыIуабзэр, дунэе классическэ литературэр, апэрэ адыгэ усакIохэмрэ тхакIохэмрэ ятворчествэ щысэ зэрэфэхъугъэхэр ары. А щысэхэм къапкъырыкIи, ежь лирикэ куу гъэшIэгъон ыгъэпсыгъ. Ежьым къызэриушыхьатырэмкIэ, ицIыкIугъом щегъэжьагъэу адыгэ пшысэжъхэмрэ къэбарыжъхэмрэ ядэIуныр икIэсагъ. ИкIэлэгъу лъэхъаным чылэм нэжъIужъ губзыгъэхэу, зы пшысэр пчыхьибл-пшIы зэкIэлъыкIом къаIотэшъунэу дэсыгъэх. Чылэм дэс анахь лIы хэкIотагъэхэм ащ фэдэ хьакIэщхэр якIопIагъэх, кIэлэ-гъуалэхэр хьакIэщ къогъумэ акъотхэу даIощтыгъэх. БлэкIыгъэм имызакъоу джырэ лъэхъаныр ыкIи къэкIощтыр къыбгурыIонымкIэ IорыIуатэм мэхьанэу иIэр Налбый хегъэунэфыкIы. Ащ итворчествэ зэрэщытэу пштэмэ, къэнафэ адыгэ жэрыIуабзэм чыжьэу зэрэкIэрымыкIыгъэр, ащ фэсакъызэ екIоу къызэрэзыфигъэфедагъэр.

Къуекъо Налбый адыгэ литературэм къызхэхьагъэр я 60-рэ илъэсхэм икIэуххэм адэжь. А лъэхъаным ехъулIэу тхэкIо анахьыжъхэм гъогу гъэнэфагъэ адыгэ литературэр тыращагъэу щытыгъ. Ахэмэ къакIэлъыкIогъэ купым, Налбый зэрахэтэу, уахътэм диштэрэ темэхэмрэ гупшысакIэхэрэмкIэ литературэр къагъэбаигъ. Мы лъэхъаным цIыфым иIэкIоцI дунай нахь лъыплъэхэу къырагъажьэ, ащ елъытыгъэу къэIуакIэхэри зэблахъу. Анахьэуи усакIоу Къуекъо Налбый ыцIэ кIэу адыгэ поэзием къыхэхьагъэм епхыгъэу мэхъу. Апэрэ тхылъэу «ЧIыгур сыгу къыщекIокIы» зыфиIоу 1968-рэ илъэсым Мыекъуапэ къыщыхиутыгъэм ар къеушыхьаты. Ащ къыкIэлъыкIуагъэх тхылъхэу: «Чэрэз чъыгхэр» (1971 илъ.), «Нэпкъ фабэхэр» (1973 илъ.), «Огур зыIэтыгъэр» (1976 илъ.), «Зэрджэе куаш» (1985 илъ.), нэмыкIхэри. УсакIом зы лъэгапIэм икIымэ адрэ лъэгапIэм нэсызэ игупшысэ-гулъытэ, иIэпэIэсэныгъэ, итематическэ зэмшъогъуныгъэмэ ахигъэхъуагъ. Апэрэ тхылъэу «ЧIыгур сыгу къыщекIокIы» зыфиIорэм къыгъэнэфагъ усэкIо гъэшIэгъон, талант ин хэлъэу тилитературэ къызэрэхэхьагъэр. УсакIом зэкIэ дунаим игумэкIыгъо ыгу къыщекIокIы, зэкIэри къынэсы, зэкIэми ыпсэ адегощы:

Щэчэрэгъу ЧIыгур чэщ шIункIым,
Чэщ шIункIым, хъоо-пщэо нэкIым.
Сэри зысIэтыгъэу лъагэу-лъагэу,
ЧIыгури огури къэсэплъыхьэх пагэу.

Мы тхылъым къыхэщы ныбжьыкIэгъэ-гушхуагъэм ымакъэ. Лирическэ героим ыкIуачIэ из, гушхо, шIугъэм ежэ. Ары зыкIитхырэр: «Сэ непэ – сытыгъ, Сэ непэ – сычъыг, Сэ непэ сыкуам, Сэ непэ – сыбзыу там…». Ащи нахь лъэшыжьэу къыхегъахъо: «Сэр-сэрэу – сычIыгу, Сэр-сэрэу – сышъоф, Сэр-сэрэу – сыдунэе нэф!» УсэкIо гъэшIэгъон адыгэ ыкIи Темыр Кавказым илитературэмэ ямызакъоу, зэфэхьысыжьыгъэ Урыс Федерацием илитературэхэм къахэхьагъэу мэхъу.

Къуекъо Налбый иапэрэ лъэубэкъу къыгъэлъэгъуагъ гупшысэшхо зыкIоцIылъ сатырхэр къызэхигъэуцон зэрилъэкIрэр. ГущыIэм пае, цIыфым щэIагъэ зэрэхэлъын фаер: «Зи умыIоу гъэшIэныр пщэIэныр…» къызиIокIэ тыгу къэкIыжьы Кайсын Кулиевым иусэу «Терпение» зыфиIорэр. Джащ фэдэу щыIэныгъэм иупчIабэхэм агъэгумэкIызэ илирикэ ащ къежьэ. Цуамыкъо Тыркубый зэрэхигъэунэфыкIырэмкIэ цIыфым ифилософиерэ иIэкIоцI дунайрэ къыригъэлъэгъукIыным фэлажьэ Къуекъо Налбый [Чамоков Т. Н. Смена эпох и достоинство слова. – Майкоп, 2012. – С. 472].

Я 90-рэ илъэсхэм къыдэкIых тхылъхэу: «Зы бзый, зы макъ, зы къамзый», «Гум инэф, псэм ифаб», «Гум истафэхэр». УрысыбзэкIэ зэдзэкIыгъэхэу Москва къыщыдэкIых сборникхэу: «Танец надежды», «Светлый круг», «Звезда близка», «Продрогшая вишня».