Бигэ
Бигэ (Тыркубзэ: Biga) — Чанаккалэм и къалэжъый. Нэбгырэ мин 90-м фэдиз цӀыф дэс. Къалэу Бигэ къэлэшхоп, ахэм ащыщэу адыгэр минибл фэдиз мэхъу.
ЫцIэр
[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]ЫцIэр къыхэкIыгъэ гущыIэр "Пегаи" (Pegai). Пегаи къэлэжъыгъ.
ЦIыфэу дэсхэр
[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]Бигэ лъэныкъомкIэ Тыркухэм ипэкIэ урымхэр, джуртхэр, ермэлхэри щэпсэущтыгъ. ЛIэшIэгъу 19-рэм икIэухкIэ Балканым къикIыжьыгъэ Тыркухэр, Адыгэхэр, Помакхэр, Чэчэнхэр, Къумыкъухэр къадэгъэтIысхьагъэ.
Бигэм щыщ Адыгэхэр
[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]Мы къалэм Бжъэдыгъу чылэхэр пэблэгъэ дэдэхэу къыкIэлъырысых. Ахэм ацIэхэр непэ Адыгеим и бжъэдыгъу чылэхэм ацIэхэм атефэх, зыщыпсэухэрэ чIыпэхэм яIэгъоблэгъухэр мыщ щыплъэгъурэмэ афэдэу ащи щыщытых. Бигэ епхыгъэ чылэхэр: ПчыхьалIыкъуай, Хьалъэкъуай, Очэпщый, Аскъэлай, Гъобэкъуай, Нэшъукъуай, Тэхъутэмыкъуай, Щынджый, Бжыхьэкъуай, Еджэркъуай. Ау нэмыкI чылэхэу ХьакIуцукой, Тыгъужъкой, Сэбэткъой, Тэфкой, ХьацIыкIукой. [1]
Чылэхэу Очэпщые, ПчыхьалIыкъуае, Хьалъэкъуае хэкужъым зэрэщыкIэлъырысым фэдэ къабзэу Тыркуе хэгъэгумкIи щыт. Хэкужъым и Очэпщые лIакъоу дэсхэмрэ Тыркуем ит Очэпщыем лIакъоу дэсхэмрэ зэтефэх, лIыцIэхэри зэфэдэх. Чылэхэу Аскъэлае, Гъобэкъуае, Нэшъукъуае хьаблэхэу ахэсых чылэхэу Хьаджэкоимрэ Османиемрэ. Бжыхьэкъуаехэр чылэу Тэфкой хьаблэшхоу хэсых.[2] Чылэр зыгъэнэфагъэр Тыгъужъ ефэндыр арыти, Тыгъужъкойк1э еджагъэх. [3]